सोलापूर,दि.24: Gratuity Rule: खासगी क्षेत्रात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांमध्ये ग्रॅच्युइटीबाबत नेहमीच संभ्रम असतो. ग्रॅच्युइटी कशी मोजली जाते यावर त्यांच्यामध्ये सर्वात मोठी चर्चा असते. किती वर्षांच्या सेवेनंतर ग्रॅच्युइटी मिळते.
मात्र, संस्थेत सलग 5 वर्षे काम केल्यानंतर ग्रॅच्युइटी दिली जाते, हे सर्वांनाच माहीत आहे. पण जर तुम्ही खाजगी नोकरी करत असाल तर तुम्हाला हे माहित असले पाहिजे की 5 वर्षांपेक्षा कमी कालावधीच्या नोकऱ्यांमध्येही ग्रॅच्युइटी मिळते. यासाठी काही खास नियम आहेत. तुम्हाला ग्रॅच्युइटीशी संबंधित काही प्रश्न असल्यास, तुमची उत्तरे खाली सापडतील.
ग्रॅच्युइटी म्हणजे काय? ( What Is Gratuity)
ग्रॅच्युइटी कंपनी तिच्या कर्मचाऱ्यांना देते. एक प्रकारे, कंपनी कर्मचाऱ्याच्या सततच्या सेवेच्या बदल्यात कृतज्ञता व्यक्त करते. कर्मचाऱ्यांसाठी हा मोठा आर्थिक आधार आहे.
सर्व खाजगी कर्मचाऱ्यांना ग्रॅच्युइटीचा अधिकार आहे का? | Gratuity Rule
पेमेंट आणि ग्रॅच्युइटी कायदा देशातील सर्व कारखाने, खाणी, तेल क्षेत्र, बंदरे आणि रेल्वे यांना लागू होतो. यासोबतच 10 पेक्षा जास्त लोक काम करणाऱ्या दुकाने आणि कंपन्यांच्या कर्मचाऱ्यांनाही ग्रॅच्युइटीचा लाभ मिळतो.
किती वर्षांच्या कामानंतर ग्रॅच्युइटी मिळते?
तथापि, कोणत्याही संस्थेत 5 वर्षे सतत काम करणारे कर्मचारी ग्रॅच्युइटीसाठी पात्र ठरतात. परंतु काही प्रकरणांमध्ये, ग्रॅच्युइटीचा लाभ 5 वर्षांपेक्षा कमी सेवेसाठी देखील उपलब्ध आहे. ग्रॅच्युइटी कायद्याच्या कलम 2A मध्ये ‘सतत काम’ ची स्पष्ट व्याख्या करण्यात आली आहे. यानुसार अनेक कर्मचाऱ्यांनी पूर्ण 5 वर्षे काम केले नसले तरी त्यांना ग्रॅच्युइटीचा लाभ मिळू शकतो.
ग्रॅच्युइटीचा लाभ 5 वर्षापूर्वी उपलब्ध आहे का?
ग्रॅच्युइटी कायद्याच्या कलम-2A नुसार, जर भूमिगत खाणींमध्ये काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांनी त्यांच्या मालकासह सतत 4 वर्षे आणि 190 दिवस पूर्ण केले, तर त्यांना ग्रॅच्युइटीचा लाभ मिळतो. तर, इतर संस्थांमध्ये काम करणारे कर्मचारी 4 वर्षे 240 दिवस (म्हणजे 4 वर्षे 8 महिने) काम केल्यानंतर ग्रॅच्युइटीसाठी पात्र होतात.
नोटिस कालावधी देखील ग्रॅच्युइटीमध्ये गणला जातो का?
होय, नोटिस कालावधी ग्रॅच्युइटी गणनेत गणला जातो की नाही याबद्दल अनेक लोक गोंधळात पडले आहेत? नियम स्पष्टपणे सांगतात की नोटीस कालावधी ‘सतत सेवा’ मध्ये मोजला जातो, म्हणून नोटीस कालावधी ग्रॅच्युइटीमध्ये जोडला जातो.
ग्रॅच्युइटीची रक्कम कशी मोजली जाते?
ही एक अतिशय सोपी पद्धत आहे, तुम्ही तुमची ग्रॅच्युइटी स्वतः काढू शकता.
एकूण ग्रॅच्युइटी रक्कम = (अंतिम वेतन) x (15/26) x (कंपनीमध्ये काम केलेल्या वर्षांची संख्या).
उदाहरणासह समजून घ्या: समजा तुम्ही एकाच कंपनीत सलग 7 वर्षे काम केले आहे. जर अंतिम पगार 35000 रुपये असेल (मूलभूत पगार आणि महागाई भत्त्यासह), तर गणना अशी असेल –
(35000) x (15/26) x (7) = 1,41,346 रुपये. एका कर्मचाऱ्याला जास्तीत जास्त 20 लाख रुपये ग्रॅच्युइटी मिळू शकते.
हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की आत्तापर्यंत असलेल्या नियमांनुसार, ग्रॅच्युइटीसाठी, कर्मचाऱ्याने कंपनीत 5 वर्षे सतत काम करणे आवश्यक आहे. मात्र, केंद्र सरकार ते 3 वर्षांपर्यंत कमी करण्याचा विचार करत आहे. तसे झाल्यास खासगी क्षेत्रात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर फायदा होईल.
