सोलापूर,दि.25: Emergency: बरोबर 49 वर्षांपूर्वी 25 जून 1975 रोजी इंदिरा गांधींच्या (Indira Gandhi) नेतृत्वाखालील सरकारने देशात आणीबाणी लागू केली होती. या काळात लोकांकडून त्यांचे मूलभूत अधिकारही हिरावून घेतले गेले. देशात आणीबाणी लादण्याची ही पहिलीच वेळ नसली, तरी ज्या कारणामुळे आणि परिस्थितीत ती जाहीर करण्यात आली त्यामुळे संपूर्ण देशात खळबळ उडाली होती. 1975 पूर्वीही देशात दोनदा आणीबाणी लागू करण्यात आली होती, मात्र दोन्ही वेळा त्यामागे ठोस कारण होते. 1975 पूर्वी आणीबाणी कधी आणि का लागू करण्यात आली?
कधी आणि का लागते आणीबाणी? | Emergency
भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 352 नुसार राष्ट्रपतींना राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित करण्याचा अधिकार आहे. पंतप्रधानांच्या नेतृत्वाखालील मंत्रिमंडळाच्या लेखी शिफारसीनुसार आणीबाणी घोषित केली जाते. या अंतर्गत नागरिकांचे सर्व मूलभूत अधिकार निलंबित करण्यात येतात. जेव्हा संपूर्ण देशात किंवा कोणत्याही राज्यात दुष्काळ, परदेशांचे आक्रमण किंवा अंतर्गत प्रशासकीय अराजकता किंवा अस्थिरता इत्यादी परिस्थिती उद्भवते तेव्हा त्या भागातील सर्व राजकीय आणि प्रशासकीय अधिकार राष्ट्रपतींच्या हातात जातात. आत्तापर्यंत भारतात एकूण तीन वेळा आणीबाणी लागू करण्यात आली आहे. यामध्ये 1962, 1971 आणि 1975 मध्ये कलम 352 अंतर्गत राष्ट्रीय आणीबाणी लागू करण्यात आली होती.
1962 मध्ये पहिली आणीबाणी लागू
26 ऑक्टोबर 1962 ते 10 जानेवारी 1968 दरम्यान देशात पहिल्यांदाच आणीबाणी लागू करण्यात आली होती. हा तो काळ होता जेव्हा भारत आणि चीनमध्ये युद्ध सुरू होते. त्यावेळी आणीबाणी घोषित करण्यात आली कारण भारताची सुरक्षा बाह्य आक्रमणामुळे धोक्यात असल्याचे घोषित करण्यात आले. यावेळी देशाचे पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू होते.
1971 मध्ये दुसरी आणीबाणी
3 ते 17 डिसेंबर 1971 दरम्यान दुसऱ्यांदा आणीबाणी लागू करण्यात आली. हा तो काळ होता जेव्हा भारत-पाकिस्तान युद्ध सुरू होते. यावेळीही देशाच्या सुरक्षेला असलेला धोका लक्षात घेऊन आणीबाणी जाहीर करण्यात आली होती. 1971 मध्येही बाह्य हल्ल्याचा धोका लक्षात घेऊन आणीबाणी जाहीर करण्यात आली होती. त्यावेळी व्ही. व्ही. गिरी राष्ट्रपती होते.
1975 ची आणीबाणी | Indira Gandhi
25 जून 1975 रोजी इंदिरा गांधी पंतप्रधान असताना तिसऱ्यांदा आणीबाणी जाहीर करण्यात आली. मग आणीबाणी लादण्यामागे देशातील अंतर्गत अस्थिरता असल्याचे सांगण्यात आले. इंदिरा मंत्रिमंडळाने तत्कालीन राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांना आणीबाणी जाहीर करण्याची शिफारस केली. ही आणीबाणी 21 मार्च 1977 पर्यंत लागू होती.
तिसऱ्या आणीबाणीवर गदारोळ का?
तिसऱ्या आणीबाणीला अलोकतांत्रिक निर्णय म्हणत राजकीय पक्ष इंदिरा सरकार आणि काँग्रेसवर हल्लाबोल करत आहेत. कोणत्या परिस्थितीत आणीबाणी लागू करण्यात आली आणि पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी ही माहिती कशा पद्धतीने दिली याबाबत प्रश्न उपस्थित करण्यात आले. इंदिरा सरकारच्या या निर्णयाला हुकूमशाही ठरवून विविध संघटनांनी विरोध केला आणि प्रचंड निदर्शने सुरू झाली.
वास्तविक, 1975 मध्ये आणीबाणी लागू करण्याची घोषणा अलाहाबाद उच्च न्यायालयाच्या निर्णयानंतर झाली. इंदिरा गांधींच्या निवडणुकीला आव्हान देणाऱ्या याचिकेवर 12 जून 1975 रोजी उच्च न्यायालयाने निकाल दिला होता. हायकोर्टाने तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांची रायबरेलीची निवडणूक रद्द केली होती आणि त्यांना पुढील 6 वर्षांसाठी निवडणूक लढवण्यास बंदी घातली होती. यानंतर इंदिरा गांधींच्या राजीनाम्याची मागणी सुरू झाली आणि देशात ठिकठिकाणी आंदोलने होऊ लागली. सर्वोच्च न्यायालयानेही उच्च न्यायालयाचा आदेश कायम ठेवला. यानंतर आणीबाणी जाहीर करण्यात आली.
