सोलापूर,दि.28: लोक मौल्यवान वस्तू, विशेषतः दागिने, बँक लॉकरमध्ये (Bank Locker) ठेवतात, कारण तिथे ठेवलेल्या वस्तू सुरक्षित राहतात. पण बँक लॉकर्स खरोखर सुरक्षित आहेत का? कारण अलीकडच्या काळात अशा अनेक घटना समोर आल्या आहेत, ज्यानंतर प्रत्येकाला कळायला हवे की, बँक लॉकरमध्ये ठेवलेल्या वस्तूंवर बँक काय हमी घेते?
बँक लॉकरचे नियम माहित करून घेण्यापूर्वी काही घडलेल्या घटनांची माहिती असणे आवश्यक आहे. या आठवड्यात उत्तर प्रदेशातील मुरादाबाद येथील बँक ऑफ बडोदाच्या लॉकरमध्ये ठेवलेल्या 18 लाख रुपयांच्या नोटा वाळव्यांनी खाल्ल्या. यानंतर महिला ग्राहकाने याबाबत शाखा व्यवस्थापकाकडे तक्रार केली. खातेधारक अलका पाठक सांगतात की, त्यांना हे आधी माहीत नव्हते किंवा लॉकरमध्ये पैसे ठेवता येणार नाहीत, असे कुठेही वाचले नव्हते. त्यामुळे त्यांनी दागिन्यांसह 18 लाख रुपये बँकेच्या लॉकरमध्ये ठेवले होते. आता या प्रकरणाची चौकशी सुरू असल्याचे बँकेचे म्हणणे आहे.
आणखी एक घटना । Bank Locker
बँक लॉकरशी संबंधित आणखी एक प्रकरण हरियाणातील अंबाला येथून उघडकीस आले आहे, जिथे चोर सहकारी बँकेच्या लॉकरमध्ये पोहोचले आणि 32 बँक लॉकरमध्ये ठेवलेले दागिने आणि इतर मौल्यवान वस्तू घेऊन पळून गेले. नुकसानीचा पूर्ण अंदाज येणे बाकी आहे. कारण लोक लॉकरमध्ये विविध प्रकारच्या मौल्यवान वस्तू ठेवतात. वास्तविक या घटना या आठवड्यात घडल्या आहेत. पण अशा बातम्या येतच असतात.
पण इथे हे जाणून घेणं गरजेचं आहे की, बँकेच्या लॉकरमध्ये ठेवलेले ज्यांचे पैसे वाळव्यांनी खाल्ले त्यांना बँक नुकसानभरपाई देईल का? की अंबाला येथील एका बँकेत एका चोराने ३२ लॉकर फोडले आणि त्यात ठेवलेल्या वस्तू घेऊन पळ काढला, याला बँक जबाबदार आहे का आणि ग्राहकाला संपूर्ण नुकसान परत मिळेल का?
आज आम्ही तुम्हाला अशा सर्व प्रश्नांची उत्तरे देण्याचा प्रयत्न करू. बँक लॉकरबाबत आरबीआयची नवीन मार्गदर्शक तत्त्वे काय आहेत आणि तुम्ही बँक लॉकरमध्ये काय ठेवू शकता.
रिझर्व्ह बँकेने ऑगस्ट 2022 मध्ये एक परिपत्रक जारी केले होते आणि सुरक्षित ठेव लॉकरशी संबंधित नवीन नियम जारी केले होते. या नियमानुसार, बँकांना 1 जानेवारी 2023 पर्यंत विद्यमान लॉकर धारकांसोबतच्या करारांमध्ये सुधारणा करायची होती. हे नियम जुन्या लॉकरधारकांना लागू होणार होते. हे नियम फक्त जानेवारी २०२२ पासून नवीन ग्राहकांना लागू होतील. RBI ने बँकांना विद्यमान लॉकर ग्राहकांसोबतच्या कराराचे नूतनीकरण करण्याची अंतिम मुदत ३१ डिसेंबर २०२३ पर्यंत वाढवली आहे. आता नवीन नियमानुसार बँक लॉकरमध्ये वस्तू ठेवल्या जातात.
काय आहे नवीन नियम? (बँक लॉकर नियम) | Bank Locker Rule
नवीन नियमांनुसार बँकांना रिकाम्या लॉकर्सची यादी आणि प्रतीक्षा यादी दाखवावी लागणार आहे. याशिवाय बँकांना लॉकरसाठी ग्राहकांकडून एका वेळी जास्तीत जास्त तीन वर्षांसाठी भाडे आकारण्याचा अधिकार असेल. सर्वात महत्वाची गोष्ट अशी आहे की ग्राहकाचे कोणतेही नुकसान झाल्यास, बँक यापुढे अटींचा हवाला देऊन मागे हटण्यास सक्षम राहणार नाही, उलट ग्राहकाला पूर्णपणे भरपाई दिली जाईल.
बँका जबाबदाऱ्या सोडू शकणार नाहीत
आरबीआयच्या सुधारित नियमांनुसार, बँकांनी केलेल्या लॉकर करारामध्ये कोणत्याही अयोग्य अटींचा समावेश नसल्याची खात्री करावी लागेल, जेणेकरून ग्राहकाचे नुकसान झाल्यास बँक सहजतेने जबाबदारी झटकू शकणार नाही. कारण करारातील अटींचा हवाला देऊन बँका आपली जबाबदारी टाळतात असे अनेकवेळा दिसून येते.
आरबीआयच्या नियमानुसार, बँकेच्या निष्काळजीपणामुळे लॉकरमध्ये ठेवलेल्या वस्तूंचे नुकसान झाल्यास बँक पेमेंट करण्यास पात्र असेल. ज्या जागेत लॉकर ठेवलेले आहेत त्या जागेच्या सुरक्षेसाठी सर्व पावले उचलणे ही बँकांची जबाबदारी आहे. बँकेच्या आवारात आग, चोरी/दरोडा, इमारत कोसळणे, स्वतःच्या त्रुटी, निष्काळजीपणा आणि कोणतीही चूक/कमिशन यामुळे नुकसान होणार नाही याची खात्री करणे ही बँकेची जबाबदारी आहे.
बँक लॉकरमध्ये काय ठेवता येईल?
बँक लॉकरच्या नवीन नियमांनुसार, बँक आणि ग्राहकांना नवीन करारामध्ये स्पष्टपणे नमूद करावे लागेल की तेथे कोणत्या प्रकारचा माल ठेवता येईल आणि कोणत्या प्रकारचा नाही. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या नियमांनुसार, ग्राहकांना बँक लॉकरमध्ये फक्त दागिने, महत्त्वाची कागदपत्रे आणि कायदेशीर वैध वस्तू ठेवता येतील. बँक लॉकरमध्ये फक्त ग्राहकाला प्रवेश मिळेल, म्हणजेच कुटुंबातील सदस्यांना किंवा इतर कोणालाही लॉकर उघडण्याची सुविधा मिळणार नाही.
BankBazaar.com चे सीईओ आदिल शेट्टी म्हणाले की, आता आरबीआयच्या नवीन नियमांमुळे ग्राहकांना काही प्रमाणात दिलासा मिळणार आहे. लॉकरमुळे नुकसान झाल्यास बँका जबाबदार असतील. परंतु भूकंप, पूर यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे लॉकरमधील सामग्रीचे नुकसान किंवा नुकसान झाल्यास बँक कोणतीही जबाबदारी घेणार नाही, म्हणजेच ग्राहकाला संपूर्ण नुकसान सहन करावे लागेल.
एवढीच मिळणार नुकसान भरपाई
मात्र, आग, चोरी, दरोडा, इमारत कोसळणे आदी घटनांमध्ये लॉकर ग्राहकाचे काही आर्थिक नुकसान झाले तर बँक ते सहन करते, कारण बँक अशा अपघातांना आळा घालू शकते. मात्र येथेही नुकसान भरपाईची अट आहे. बँकांची जबाबदारी लॉकरच्या वार्षिक भाड्याच्या 100 पट इतकीच असेल, त्यामुळे तुम्ही वार्षिक भाड्याच्या 100 पट जास्त किमतीच्या वस्तू लॉकरमध्ये ठेवणे टाळावे.
उदाहरणार्थ, लॉकरचे वार्षिक भाडे 1000 रुपये असल्यास, लॉकरमध्ये ठेवलेल्या वस्तू गहाळ झाल्यास, ग्राहकाला भाड्याच्या 100 पट म्हणजे फक्त 1 लाख रुपये नुकसानभरपाई मिळेल.
